اگر از دردهای قاعدگی خسته شده اید، این گفتگو را بخوانید: آندومتریوز با زنان چه می کند؟

دکتر الهام السادات میرهاشمی فلوشیپ درمان ناباروری، در گفت و گو با ایسنا به معرفی بیماری اندومتریوز پرداخت و با بیان اینکه آندومتریوز یک بیماری التهابی مزمن است که معمولا بانوان را در دوران باروری مبتلا می کند، گفت: بافت آندومتر، پوشش داخلی رحم است که در دوران قاعدگی ریزش کرده و از بدن خارج می شود، هرگاه این پوشش در نقاطی غیر از رحم از جمله لگن، کلیه، ریه و ... بنشیند و رشد کند، این بیماری ایجاد می شود.  

وی درخصوص فاکتورهای ایجادکننده بیماری آندومتریوز گفت: این فاکتورها وابسته به هورمون استروژن هستند، البته این بیماری از آن دسته بیماری هایی است که ابتلای به آن می تواند وابسته به علل مختلفی باشد. یکسری از فاکتورها در ژنتیک افراد وجود دارد و ممکن است وابستگان درجه یک بیمار مبتلا به آندومتریوز نیز به این بیماری مبتلا باشند، در نتیجه پس از شناسایی یک بیمار مبتلا، باید بانوان وابسته به او از جمله خواهران بیمار نیز از جهت ابتلای احتمالی، بررسی شوند.

آندومتریوز به ارگان های مختلف دست اندازی می کند

میرهاشمی اظهار کرد: آندومتریوز به دلیل تاثیرپذیری که از هورمون استروژن دارد، در دوران باروری بیشتر خودنمایی می کند، اما عوارض این بیماری به دوران پس از یائسگی نیز کشیده می شود. استروژنی که در دوران باروری در فرد مبتلا به آندومتریوز وجود دارد، می تواند باعث رشد پلاک آندومتریک در دیگر نقاط بدن شود به همین دلیل است که بیماران مبتلا، عوارضی را تجربه می کنند که مربوط به نقاطی غیر از رحم است.  برای مثال ممکن است که این بیماری روده را درگیر کرده باشد و بیمار برای سالیان متمادی در دوران قاعدگی دچار یبوست و اسهال شده و با تصور ابتلا به بیماری گوارشی به متخصص گوارش مراجعه کرده و درمان هایی دریافت کند که هرگز به بهبود او کمک نکنند، این بیماری می تواند باعث چسبندگی شدید در روده شود و بیمار نیاز به جراحی وسیعی پیدا کند.

وی افزود: در مواردی نیز این بیماری به مثانه یا کلیه دست اندازی می کند و با پیشرفته شدن بیماری، فرد با ادرار خونی به ارولوژیست مراجعه می کند، یا در مواردی کارایی کلیه خود را از دست می دهد، در حالی که اگر بیماری به موقع شناسایی شود، بسیاری از هزینه های مادی و معنوی ناشی از ابتلا کاهش می یابد، بر این اساس فرد مبتلا به این بیماری باید به صورت همه جانبه مورد بررسی قرار بگیرد.

دردهای قاعدگی را جدی بگیرید

میرهاشمی با بیان اینکه احتمال ابتلای بانوان به این بیماری از آغاز دوران بلوغ تا دوران یائسگی وجود دارد، درد بسیار زیاد و غیرقابل تحمل در دوران قاعدگی را یکی از اصلی ترین نشانه های ابتلا به آندومتریوز عنوان کرد و افزود: بر اساس یک باور سنتی، قاعدگی به شکل طبیعی با درد همراه است و خانواده ها با خوراندن جوشانده های مختلف و درمان های خانگی و گیاهی تلاش می کنند که درد دوران قاعدگی را کاهش دهند، در حالی که اینکار کاملا اشتباه است، چراکه درد فراوان، نشانه مهم این بیماری است و به جای تسکین موقتی آن باید با مراجعه به پزشک عامل ایجاد درد را که می تواند بیماری آندومتریوز باشد، شناسایی و درمان کرد.

وی با بیان اینکه ۸۰ درصد این بیماران با احساس درد زیاد به پزشک مراجعه می کنند، افزود: میزان درد در این بیماران تا حدی است که فرد مجبور به مراجعه به بیمارستان، بستری و دریافت مسکن و سرم هستند.

میرهاشمی با تاکید بر اینکه هیچیک از بانوان نباید صرفا به برخورد تجربی با دردهای دوران قاعدگی اکتفا کرده و دختران جوان نباید خود را به تحمل دردهای این دوران مجبور کنند، گفت: این تفکر سنتی که تحمل درد و تسکین آن با مسکن های موجود یک روند طبیعی برای بانوان در دوران قاعدگی است باید تغییر کند و بانوان باید با مراجعه به پزشک و معاینه و انجام یک سونوگرافی ساده احتمال ابتلا به این بیماری را بررسی کرده و از عواقب نامطلوب آن جلوگیری کنند، در واقع در ابتدا باید عدم ابتلا به آندومتریوز قطعی شود، پس از آن، برای کاهش درد قاعدگی به میزان مناسب مسکن دریافت شود.

وی افزود: اگر افراد عوارض گوارشی اعم از اسهال و یبوست را در دوران قاعدگی تجربه می کنند یا با دردهای لگنی در دورانی که قائده نیستند مواجهند یا دردهای نامعمول را در حین مقاربت تجربه می کنند، باید این دردها را جدی بگیرند چراکه تمام این دردها باید ما را نسبت به ابتلای احتمالی به بیماری آندومتریوز مشکوک کند.

آندومتریوز کیفیت زندگی بانوان را کاهش می دهد

میرهاشمی با اشاره به هزینه های مادی و معنوی این بیماری برای بیمار، خانواده او و جامعه گفت: این بیماران هرماه چند روز را به دلیل تحمل دردهای قاعدگی، از کار و جریان طبیعی زندگی فاصله می گیرند و علاوه بر تحمیل هزینه های مادی هر ماهه به بیمار، خانواده و جامعه؛ فشار جسمی و روانی ناشی از این بیماری، کیفیت زندگی فرد را کاهش می دهد.

سهم ۵۰ درصدی آندومتریوز در ناباروری

وی دلیل ایجاد کلینیک درمان آندومتریوز در مرکز تخصصی درمان ناباروری جهاد دانشگاهی استان مرکزی را، سهم ۵۰ درصدی آندومتریوز در ابتلای زنان به ناباروری عنوان کرد و افزود: در واقع ابتلای زنان به این بیماری باعث افت کیفیت تخمک در آنها شده و شرایط ناباروری را رقم می زند، بر این اساس، بر شناسایی بیماران مبتلا به این بیماری تاکید می شود.

وی افزود: قطعا در فرد مبتلا به این بیماری صرفا درمان های ناباروری جوابگو نیستند، در نتیجه در وهله اول باید این بیماری را درمان کرد و سپس برای انتقال جنین اقدام کرد. بی توجهی به شناسایی و درمان این بیماری منجر به عدم موفقیت درمان های ناباروری می شود و هزینه بسیاری را به فرد و مراکز درمانی تحمیل کند و هم از نظر روانی شرایط آزاردهنده ای را برای بیمار و خانواده ایجاد کند.

دکتر میرهاشمی شناسایی این بیماران را اولین گام برای اقدام جهت درمان آنان و جلوگیری از پیشرفته شدن بیماری عنوان کرد و افزود: این بیماری پیشرونده است و عدم شناسایی به موقع این بیماران باعث می شود که درمان آنان نیز به تدریج پیچیده تر شود.

احتمال بدخیم شدن بیماری وجود دارد

وی با اشاره به احتمال یک تا دو درصدی بدخیم شدن این بیماری در بانوان مبتلا گفت: این نکته لزوم شناسایی این بیماران را دوچندان می کند. در کلینیک آندومتریوز مجتمع درمانی جهاد دانشگاهی استان مرکزی، علیرغم اینکه تمرکز بر جلوگیری از تاثیر این بیماری بر باروری بانوان است، تاثیر احتمالی آن بر دیگر ارگان های بدن نیز بررسی می شود.

میرهاشمی تاکید کرد: درمان این بیماری در مراحل پیشرفته با استفاده از جراحی انجام می گیرد و این جراحی باید در مراکز تخصصی مرتبط با این بیماری انجام شود. باید به این نکته توجه کرد که هر کسی که لاپاروسکوپی انجام می دهد لزوما توانایی درمان آندومتریوز را ندارد به این دلیل که این بیماری ممکن است دیگر ارگان های بدن را نیز درگیر کرده باشد و لاپاراسکوپیست فاقد تخصص در این حوزه، بدون توجه به این نکته مهم، بیمار را زیر بیهوشی برده و کار ناقصی را انجام می دهد و باعث ایجاد چسبندگی بیشتر در ارگان های شکمی و لگنی می شود.

وی افزود: بیماری که در چنین شرایطی قرار گرفته اگر هم در نهایت به مرکز تخصصی درمان آندومتریوز ارجاع داده شود، علاوه بر تحمل عوارض حاصل از جراحی ناقص قبلی، بار روانی بسیاری را تحمل خواهد کرد و از آنجاکه دچار چسبندگی های متعدد شده، اینبار باید مجددا توسط یک تیم جراحی، تحت جراحی و درمان قرار بگیرد که هم زمان بیهوشی بیشتری را تجربه خواهد کرد و هم هزینه گزافی را متحمل خواهد شد. در نتیجه توصیه اکید می شود که کسانی که مبتلا به آندومترویز هستند یا پریودهای دردناکی را تجربه می کنند، به متخصص آندومتریوز مراجعه کرده و از بابت ابتلای احتمالی یا میزان درگیری به این بیماری بررسی شوند.

جراحی آندومتریوز، فقط در مراکز تخصصی

دکتر میرهاشمی با تاکید بر اینکه جراحی های آندومتریوز در مراکز تخصصی انجام می شود، چراکه علاوه بر لزوم برخورداری مراکز از متخصص لاپاراسکوپی مسلط به این نوع جراحی، سونوگرافیست های معدودی در هر شهر می توانند این بیماری را تشخیص دهند، گفت: حتی در تهران تعداد مراکز سونوگرافی که می توانند این بیماری را تشخیص دهند کمتر از ۱۰ مرکز است. تعداد اینگونه مراکز سونوگرافی در اراک نیز محدود است، در نتیجه بیمارانی که به کلینیک درمان آندومتریوز جهاد دانشگاهی مراجعه می کنند جهت سونوگرافی به مراکز سونوگرافی مورد تایید ارجاع داده می شوند، در این صورت نگرانی از بابت این مرحله از تشخیص بیماری وجود نخواهد داشت.

به گفته وی، سونوگرافی در بانوان متاهل به صورت واژینال و در بانوان مجرد به صورت ترنس رکتال و از مقعد انجام می شود چراکه بررسی باید از نزدیکترین ناحیه به لگن انجام شود تا دیتاهای کافی بدست بیاید و در مرحله بعد، درمان افراد بر اساس دیتای بدست آمده و با توجه به اینکه بیمار قصد باردار شدن دارد، مجرد است یا نزدیک به دوران یائسگی است، متفاوت است.

میرهاشمی اظهار کرد: درمان قطعی آندومتریوز از طریق برداشتن رحم و تخمدان ها انجام می شود، یعنی باید منبع ترشح استروژن را از میان برداشت تا این بیماری قطعا متوقف شود ولی اینکار مطلوب پزشک و بیمار نیست بویژه اینکه برخی بیماران در دوران نوجوانی و جوانی یا دوره باروری هستند، در نتیجه آنچه پزشک در خصوص درمان در بیماران نوجوان پیگیری می کند کم کردن میزان استروژن است که با مصرف قرص های جلوگیری انجام می شود، با اینکار دردها کمتر شده و از افزایش پلاک های آندومتریوتیک جلوگیری می شود.

تاثیر منفی آندومتریوز بر کیفیت تخمک

وی با بیان اینکه آندومتریوز کیفیت تخمک را ضعیف می کند، افزود: برای بیمارانی که در دوران باروری به سر می برند، باید علاوه بر دریافت درمان، سریعا از بیمار مبتلا تخمک کشی و فریز تخمک انجام شود، اینکار حتی به بانوان مجردی که مبتلا هستند نیز توصیه می شود که البته از نظر قانونی با تایید دادگاه قابل انجام است. این بانوان می توانند پس از ازدواج با استفاده از این تخمک از ژنتیک خودشان بچه دار شده و مجبور نمی شوند تخمک اهدایی بگیرند.

میرهاشمی درخصوص درمان افرادی که نزدیک به یائسگی هستند نیز گفت: درخصوص این افراد نیز دارودرمانی انجام می شود. در واقع دارودرمانی باعث می شود که افراد تحت تاثیر داروهای مخصوص، دیر به دیر پریود شوند و تغییرات هورمونی نیز کمتر در بدن آنها اتفاق بیفتد. گاها بیماران حین مصرف داروهای هورمونی جهت آندومتریوز پریود می شوند در این خصوص این نکته قابل ذکر است که قاعدگی حتی حین مصرف قرص های هورمونی، اثربخشی درمان آندومتریوز را کاهش نمی دهد.

توقف دارودرمانی ممنوع

وی با تاکید بر اینکه در برخی بیماران با استفاده از لاپاروسکوپی با حضور تیم پزشکی نسبت به جراحی و برداشتن پلاک های آندومتریک اقدام می شود، گفت: حتی اگر کسی جراحی کرده و پلاک های آندومتریوز او برداشته شده باشد، باز هم باید دارودرمانی را ادامه دهد. در واقع این بیماران باید همواره تحت نظر پزشک متخصص باشند و هر سه ماه یا هر شش ماه یکبار وضعیت آنها بررسی شود، به صورت متوالی سونوگرافی شوند و فاکتورهای تومورمارکر آنها چک شود تا یک تا دو درصد احتمال بدخیم شدن بیماری در آنها منتفی شود.

دکتر میرهاشمی با بیان اینکه رشد این بیماری در افراد مختلف متفاوت است، اظهار کرد: یکی از دلایلی که افرادی که تحت درمان دارویی هستند باید تحت نظر باشند این است که این بیماران در جریان درمان آندومتریوز داروهای هورمونی دریافت می کنند که ممکن است بر دیگر بافت های بدن مثل کبد و پستان تاثیر بگذارد، پس تحت نظر بودن و مراقبت های متوالی از این بیماران ریسک ابتلای آنها به بیماری های ناشی از مصرف طولانی مدت داروهای هورمونی را نیز کاهش می دهد.

وی تاکید کرد: در مجموع، بیمار مبتلا هرگز نباید بدون درمان بماند چراکه این بیماری یک بیماری مزمن التهابی پیشرونده است که تنها عامل توقف آن به حداقل رسیدن عملکرد تخمدان ها در دوران یائسگی است، اما آندومتریوزی که بعد از دوران یائسگی نمایان می شود، معمولا نتیجه تاثیرگذاری بیماری بر سایر ارگان هاست که به موقع تشخیص داده نشده و درمان نشده و بعد از یائسگی در دیگر ارگان ها علامت نشان می دهد.

سهم بالای بانوان ساکن در شهرهای صنعتی از آندومتریوز

میرهاشمی میزان شیوع این بیماری را بین سه تا ۱۰ درصد عنوان کرد و افزود: البته براساس دیتاهایی که در شهر اراک یا شهرهایی که بیشتر دچار آلودگی محیط زیست هستند، دریافت کرده ایم، این میزان در چنین مناطقی شاید به ۱۵ درصد هم برسد.

وی با تاکید بر اینکه این آلودگی های زیست محیطی درخصوص افرادی که به صورت ژنتیکی استعداد ابتلا به این بیماری را داشته باشد می تواند هم افزایی ایجاد کرده و ریسک ابتلا را افزایش دهد، اظهار کرد: بررسی هایی که طی یکماه اخیر در اراک انجام شده نشانگر تعداد بالای ابتلا بانوان این شهر به این بیماری است، از طرفی رتبه ناباروری به صورت کلی در اراک بالاست، در نتیجه آلودگی های صنعتی می تواند یکی از دلایل بالا بودن این آمار باشد.

میرهاشمی با تاکید بر اینکه نمی توان ویژگی صنعتی بودن شهر را تغییر داد، ولی می توان شناسایی بیماران را تسریع کرد تا فرصت مناسب برای درمان و جلوگیری از پیشروی بیماری وجود داشته باشد، گفت: از طرف دیگر با شناسایی به موقع بیماری مانع تاثیرگذاری آن بر دیگر ارگان های بدن افراد از یک سو و افزایش آمار ناباروری در این شهر و دیگر شهرهای صنعتی از سوی دیگر، خواهیم شد.

بهترین زمان تشخیص

وی درخصوص بهترین زمان تشخیص این بیماری گفت: در خصوص بیماری هایی مثل سرطان دهانه رحم، غربالگری این بیماری انجام می شود تا شناسایی انجام و از افزایش آمار مرگ و میر جلوگیری شود. ولی برای آندومتریوز نمی توان غربالگری انجام داد و عموما وقتی بیماری علامت دار می شود، دردهای لگنی که منشاء مشخصی ندارند احساس می شوند یا عوارض گوارشی در فرد وجود دارد که خیلی از مواقع به مثلا سندرم روده تحریک پذیر نسبت داده می شوند، متخصص باید به آندومتریوز نیز شک کند و برای مثال با مشاهده عوارض گوارشی، یکی از گزینه های مد نظر متخصص گوارش در زمان دریافت شرح حال یک بانوی بیمار، آندومتریوز باشد و او را به پزشک زنان نیز ارجاع دهد.

میرهاشمی تاکید کرد: در واقع هر یک از متخصصان ارولوژیست، گوارش و نفرولوژیست، اگر در جریان معاینه بیمار، درگیری هایی را مشاهده کردند که شک ابتلای بیمار به آندومتریوز را ایجاد می کند بهتر است او را به گروه زنان هم ارجاع دهند تا بیماری به موقع شناسایی شود.

وی با بیان اینکه این بیماری لایف استایل بیمار را متاثر می کند و فرد نمی تواند زندگی نرمالی داشته باشد چراکه دائما درد دارد و دائما مسکن مصرف می کند، افزود: از آنجاکه مصرف دائمی مسکن می تواند بر روی معده تاثیر منفی داشته باشد در نتیجه شناسایی چنین بیماری بسیار مهم است.

رسالت های چهارگانه مراکز درمان آندومتریوز

میرهاشمی گفت: در مجموع، اهدافی که کلینیک درمان آندومتریوز در خصوص این بیماران پیگیری می کند، درد نکشیدن، جلوگیری از ناباروری، جلوگیری از پیشروی بیماری و جلوگیری از بدخیم شدن بیماری است. این چهار رسالت مرکز درمانی برای درمان این بیماران است که البته به سن بیمار وابسته است و پزشک متخصص زنان و نازایی باید در این خصوص بسیار دقیق عمل کند.

وی با تاکید بر اینکه کلینیک آندومتریوز جهاد دانشگاهی استان مرکزی از لحاظ بررسی و شناسایی بیماران و تشخیص درمان دارویی یا جراحی آنها، حتی برای کسانی که نیاز به باروری ندارند، خدمات ارائه می دهد اظهار کرد: در حال حاضر می توانیم پس از شناسایی این بیماران طبق پروتکل آندومتریوز که در سانتر تهران در حال انجام است، در صورت نیاز به درمان پیشرفته و جراحی، بیمار را به مرکز ابن سینا تهران ارجاع دهیم تا نه تنها کسی از تشخیص این بیماری محروم نماند و از این بیماری درد نکشد، بلکه باروری فرد نیز حفظ شده و از بدخیم شدن بیماری و درگیر شدن دیگر ارگان های بدن به این بیماری با تشخیص و درمان به موقع جلوگیری شود. البته خوشبختانه در بسیاری از موارد با مصرف داروهای خوراکی به سادگی جلوی پیشرفت بیماری گرفته می شود، بر این اساس بسیار مهم است که سونولوژیست توانایی تشخیص این بیماری را داشته باشد.

میرهاشمی با بیان اینکه درمان دارویی آندومتریوز اصلا پرهزینه نیست،  ولی اگر بیماری به سمت جراحی پیش برود هزینه بر است چراکه بخش مهمی از هزینه ها در حوزه مواد مصرفی است و یک تیم باید جراحی را انجام دهند، گفت: قطعا اگر این بیماری هرچه زودتر شناخته شود راحت تر و سریعتر درمان می شود و در نتیجه هزینه های مادی و معنوی بیماری برای افراد کاهش پیدا می کند.

وی با بیان اینکه کلینیک درمان آندومتریوز جهاد دانشگاهی استان مرکزی آمادگی ارائه خدمات شناسایی و درمان این بیماری در این استان و استان های مجاور را دارد، خاطرنشان کرد: آندمتریوز ترسناک نیست ولی مهم است، پس نباید از آن ترسید ولی باید آن را درمان و کیفیت زندگی را حفظ کرد.